ΣΧΟΛΙΚΟ ΑΓΧΟΣ: ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ
Το άγχος είναι ο φυσιολογικός τρόπος με τον οποίο αντιδρά το μυαλό και το σώμα μας σε κάθε νέα απειλητική ή συγκινησιακή κατάσταση. Είναι ένα έντονο, δυσάρεστο συναίσθημα που εμφανίζεται από έναν αόριστο κίνδυνο που επίκειται, μια απειλή και αποτελεί μία κοινή αντίδραση που παρατηρείται στην μεγαλύτερη πλειοψηφία των ανθρώπων. Το άγχος είναι ουσιαστικά ένας μηχανισμός αυτορρύθμισης του οργανισμού, που μας κινητοποιεί και μας αναγκάζει να βρίσκουμε λύσεις, όταν όμως είναι έντονο ή το αισθανόμαστε με ασήμαντες αφορμές και εμποδίζει την καθημερινή μας λειτουργικότητα, τότε γίνεται παθογόνο.
Η εμφάνιση άγχους δυστυχώς, γίνεται όλο και πιο συχνό πρόβλημα στις παιδικές ηλικίες. Η κοινωνία όπου ζουν και μεγαλώνουν τα σημερινά παιδιά, είναι ιδιαίτερα απαιτητική και ανταγωνιστική. Άλλωστε στις μέρες μας και οι περισσότεροι γονείς βιώνουν και οι ίδιοι έντονο άγχος, εξαιτίας των καθημερινών προβλημάτων, που έχουν να αντιμετωπίσουν. Μια ιδιαίτερα συχνή μορφή άγχους είναι το σχολικό άγχος, που σχετίζεται με την προσαρμογή του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον και την προσπάθεια του να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του. Το παιδί, αλλά και ο έφηβος, δεν έχει ασφαλώς την ωριμότητα να γνωρίζει ότι είναι σε θέση να αντιμετωπίσει όλες αυτές τις φυσιολογικές αλλαγές της ζωής, πόσο μάλλον τις απρόσμενες –όπως το χωρισμό των γονιών- που συχνά ξεπερνούν πράγματι τις δυνάμεις του.
Παράγοντες άγχους στη σχολική ηλικία μπορεί να είναι: το σχολικό περιβάλλον, η πίεση για υψηλή απόδοση στο σχολείο, οι σχέσεις με συνομηλίκους, οι υποχρεώσεις των μαθημάτων, ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με κάποια μαθησιακή δυσκολία, ο σχολικός εκφοβισμός, οι οικογενειακές συνθήκες διαβίωσης, η αλλαγή στην εμφάνιση (σπυράκια, γυαλιά, σώμα), η εφηβεία κ.ά. Κάποιες από τις επιπτώσεις της μη έγκαιρης αντιμετώπισης του άγχους στα παιδιά είναι η σχολική αποτυχία, η μη ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων και η κατάθλιψη. Άλλωστε τα παιδιά, αντιδρούν διαφορετικά στο άγχος ανάλογα με την ηλικία τους, την προσωπικότητά τους και τις δεξιότητες αντιμετώπισης που έχουν αναπτύξει. Οι γονείς πρέπει να είναι προσεκτικοί, ώστε να αποκωδικοποιούν τα μηνύματα άγχους του παιδιού και να μη διστάζουν να ζητούν βοήθεια από ειδικούς, όταν αυτό απαιτείται για την καλύτερη αντιμετώπιση.
Η δημιουργία άγχους είναι αποτέλεσμα ενός γεγονότος το οποίο φοβίζει το άτομο και δημιουργεί ψυχική ταραχή και συναισθήματα αγωνίας, ανησυχίας και αδιεξόδου, αβεβαιότητας, καθώς και σκέψεις ενδεχόμενου κινδύνου και απειλής. Έχει υποστηριχθεί, πως το στρες είναι μία διαταραχή της ψυχολογικής ισορροπίας του ανθρώπου το οποίο μπορεί να προκαλέσει βλάβες προσωρινές ή οριστικές στους ομοιοστατικούς μηχανισμούς, οι οποίοι βοηθούν το άτομο να αγωνίζεται, να επιστρατεύσει και να οργανώνει τις δυνάμεις του. Από τη στιγμή, που απέναντι στην διαταρακτική επίδραση του στρες, ο άνθρωπος αδυνατεί να αναδιοργανώσει τις δυνάμεις του , με άλλα λόγια να αγωνιστεί για να αντιμετωπίσει το άγχος του, τότε η ελαττωματική αυτή αναδιοργάνωση , θα οδηγήσει σε γενική αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς .
Το άγχος σύμφωνα με την Φροϋδική διδασκαλία διακρίνεται σε: α. αντικειμενικό άγχος, φόβος οφειλόμενος σε εξωτερικό αίτιο β. νευρωτικό άγχος ,που προέρχεται από συνειδητές ενορμήσεις. Ο Freud , τονίζει , ότι το άτομο που βρίσκεται υπό το κράτος του άγχους παρουσιάζει δυσχέρειες όχι μόνο προς την εκμάθηση νέου υλικού αλλά διακατέχεται και από ανησυχητικές εκδηλώσεις όπως έμμονη, ανασταλτικότητα, φοβίες, διαταραχές του λόγου κ.α
Παιδιά που διακατέχονται από άγχος πιθανόν να :
- Νοιώθουν ανασφάλεια μένοντας μόνα σε ένα δωμάτιο
2. Δείχνουν συμπεριφορά «προσκόλλησης» προς τους γονείς
3. Ανησυχούν υπερβολικά και να φοβούνται για κάτι κακό που θα συμβεί στους γονείς τους ή στον εαυτό τους.
4. Γίνονται «σκιά» του πατέρα ή της μητέρας στο σπίτι
5. Έχουν δυσκολία στο να κοιμηθούν
6. Έχουν εφιάλτες
7. Έχουν υπερβολικούς, παράλογους φόβους που αφορούν ζώα, τέρατα, διαρρήκτες που πιθανόν να μπουν στο σπίτι, κ.α.
8. Φοβούνται να μείνουν μόνα στο σκοτάδι, ή
9. Έχουν ξεσπάσματα με φωνές όταν αναγκαστούν να πάνε στο σχολείο.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί
Στην αντιμετώπιση και διαχείριση του άγχους στα παιδιά και τους εφήβους μπορούν να βοηθήσουν οι εμπλεκόμενοι με το σχολικό περιβάλλον, οι εκπαιδευτικοί, οι σχολικοί σύμβουλοι-ψυχολόγοι και πρώτοι από όλους οι ίδιοι οι γονείς.
Το σχολείο αποτελεί ιδανικό χώρο για την εφαρμογή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, καθώς μπορεί να προωθήσει προληπτικά προγράμματα που στοχεύουν στην αποτροπή της ανάπτυξης των διαταραχών άγχους μέσω θετικών στρατηγικών αντιμετώπισης του στρες.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι κρίσιμος και μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί που βιώνει έντονο άγχος ενθαρρύνοντας το να ζητήσει στήριξη σχετικά με τις ανησυχίες του, ωθώντας το να χρησιμοποιήσει τεχνικές αποβολής άγχους και στρατηγικές ηρεμίας και φροντίζοντας για την σταθερότητα και ασφάλεια του περιβάλλοντος. Ακόμη ο εκπαιδευτικός μπορεί να παρέχει στο μαθητή τη δυνατότητα εναλλακτικών τρόπων εξέτασης, να του επιτρέπει να αναχωρεί από την τάξη όταν αισθάνεται την ανάγκη, να τον εκθέτει σταδιακά σε καταστάσεις που του πυροδοτούν άγχος στο σχολικό πλαίσιο, να τον ενθαρρύνει να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες και να αναπτύσσει γύρω του ένα όσο το δυνατόν περισσότερο υποστηρικτικό περιβάλλον.
Οι σχολικοί σύμβουλοι οφείλουν να μιλάνε ανοιχτά με τους εφήβους για τις ανησυχίες τους, να τους ενθαρρύνουν να ακολουθούν τα ταλέντα τους και να διασκεδάζουν, να τους εντάσσουν σε προγράμματα που περιλαμβάνουν συγκεκριμένες τεχνικές χαλάρωσης, όπως βαθιές αναπνοές και σωματική άσκηση.
Οι γονείς είναι η πιο σημαντική πηγή κοινωνικής και διαπροσωπικής ενίσχυσης Οι γονείς, ως σημαντικοί άλλοι, αποτελούν πηγή στήριξης και ενίσχυσης αλλά και πηγή άγχους για τους εφήβους. Γι’ αυτό πρώτα απ’ όλα είναι σημαντικό οι γονείς να αναγνωρίσουν το δικό τους άγχος και να μην το προβάλλουν στο παιδί τους. Σε καμία περίπτωση δεν κάνουν το λάθος να συγκρίνουν το παιδί τους με κάποιον άλλον. Τέτοιου είδους συγκρίσεις οδηγούν με σιγουριά στο να υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, στις επιλογές του, στις ικανότητες του. Ενθαρρύνουν τον έφηβο να εκδηλώσει το ταλέντο του σε εξωσχολικές δραστηριότητες, να μη γίνει το σχολείο αποκλειστικός στόχος της ζωής του